کد مطلب:50462 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:207
[صفحه 94] «و ان افاد مالا اطغاه الغنی.»[1] . اگر انسان به مالداری رسد، توانگری وی را به سركشی وادارد. انبوه داری و فزونخواهی انسان را به خود مشغول می سازد و به صورت عاملی غفلت زا و اعتدال زدا عمل می نماید و نقشی بازدارنده در تربیت دارد و بشدت پاكی و پاكدامنی و انسانیت انسان را تهدید می كند، چنانكه امام علی (ع) درباره ی آن، این گونه تعبیر می كند: «المال ماده الشهوات.»[2] . مال مایه ی شهوتها است. بی گمان مالدوستی و در نتیجه، انبوه داری و فزونخواهی بستر بسیاری از ستمها و بیدادها و نیز تباهیها و نامردمیها است. امیرمومنان (ع) در این باره با بیانی استعاری چنین فرموده است: «انا یعسوب المومنین و المال یعسوب الفجار.»[3] . من پیشوای مومنانم و مال پیشوای تبهكاران. شریف رضی در ذیل این بیان امام (ع) یادآور شده است كه معنی آن این است كه مومنان پیرو منند و تبهكاران پیرو مال، چنانكه زنبوران عسل مهتر خود را دنبال كنند.[4] . انسان انبوه دار و فزونخواه به فجور و پرده دری كشیده می شود و برای خود مرز نمی شناسد و به مطلق العنانی میل می كند و خود را و جامعه را به سوی هلاكت سوق می دهد. از امیرمومنان علی (ع) روایت شده است كه فرمود در صحیفه ای در تورات چنین آمده است: «من یستاثر من الاموال یهلك.»[5] . هر كه انبوه داری و فزونخواهی در مال نماید هلاك گردد. در نگاه تربیتی علی (ع) دل بستن به مال و منال و اسیر شدن در آمال آن مایه ی تباهی و اندوهناكی و آشفتگی درون است. امام (ع) در حكمتی والا فرموده است: «یا ایها الناس، متاع الدنیا حطام موبی فتجنبوا مرعاه! قلعتها احظی من طمانینتها و بلغتها ازكی من ثروتها. حكم علی مكثر منها بالفاقه و اعین من [صفحه 95] غنی عنها بالراحه. من راقه زبرجها اعقبت ناظریه كمها و من استشعر الشعف بها ملات ضمیره اشجانا، لهن رقص علی سویداء قلبه: هم یشغله و غم یحرنه، كذلك حتی یوخذ بكظمه فیلقی بالفضاء، منقطعا ابهراه، هینا علی الله فناوه و علی الاخوان القاوه.»[6] . ای مردم! خواسته ی دنیا خرده گیاهی است خشك وبا آلود كه از چراگاه آن دوری تان باید نمود. دل از آن كندن خوشتر تا به آرام رخت در آن گشادن و روزی یك روزه برداشتن پاكیزه تر تا ثروت آن را روی هم نهادن. آن كه از آن بسیار برداشت به درویشی محكوم است و آن كه خود را بی نیاز انگاشت با آسایش مقرون. آن را كه زیور دنیا خوش نماید كوری اش از پی درآید. و آن كه خود را شیفته ی دنیا دارد، دنیا درون وی را از اندوه بینبارد و این اندوه در اعماق قلبش بماند. اندوهی بر او چیره شود و به خود مشغولش دارد و اندوهی محزونش نماید و همچنان با او در ستیز و كشاكش بود تا آن گاه كه گلویش بگیرد و در گوشه ای بمیرد. شاهرگ حیاتش بریده، اجلش رسیده، نیست كردنش بر خدا آسان و افكندنش در گور به عهده ی برادران. امیرمومنان علی (ع) ثروت اندوزی و دل سپردگی بدان را چنین معرفی می كند و آن را مایه افزونی آز و زیادتی نیاز و انباشتگی انبوه در دل و آشفتگی پی در پی می داند، زیرا انبوه داری به افزونخواهی دامن می زند و شعله ی آز آدمی را برمی افروزد و به خاطر آنچه نتوانسته است به دست آورد و یا به خاطر آنچه از دست داده است، خود را گرفتار اندوهها و پریشانیها و نگرانیها می سازد،[7] و چنین حالاتی انسان را از سیر به سوی تربیت حقیقی بازمی دارد و لطافت وجودی آدمی را می گیرد و دین او را تباه می نماید. سخنان امام علی (ع) در این باره صریح و گویاست: «المال یفسد المال و یوسع الامال.»[8] . (انبوهی) مال عاقبت فرد را تباه می كند و آرزوها را افزون می سازد. «كثره المال یفسد القلوب و ینسی الذنوب.»[9] . فراوانی مال قلبها را تباه می كند و گناهان را به فراموشی می سپارد. [صفحه 96] «اعلموا ان كثره المال مفسده للدین، مقساه للقلوب.»[10] . بدانید كه فراوانی مال، تباه كننده ی دین و سخت كننده ی دلهاست. «حب المال یوهن الدین و یفسد الیقین.»[11] . دوستی مال دین را سست و یقین را تباه می سازد. بدین ترتیب انسان خود را در معرض مانعی سخت در تربیت خویش قرار می دهد و به اسارت انبوه داری و فزونخواهی می كشاند و به بندگی غیر خدا گرفتار می آید. امیرمومنان علی (ع) این را فتنه ای سخت دانسته و فرموده است: «الفتن ثلاث... و حب الدینار و الدرهم و هو سهم الشیطان و من احب الدینار و الدرهم فهو عبد الدنیا.»[12] . همه ی گرفتاریها در سه چیز است... (از جمله) مالدوستی كه تیر شیطان است و هر كه مال دوست باشد بنده ی زرخرید دنیا است. انبوه داری و فزونخواهی زمینه ی بسیاری از تباهیهای فردی و اجتماعی و علت بسیاری از ستمها و گناهان است و بستر شرارتهای آدمی. به بیان پیشوای آزادگان، علی (ع): «اذا اراد الله بعبد شرا حبب الیه المال و بسط منه الامال.»[13] . هر گاه خداوند برای بنده ای بدی بخواهد او را اسیر مالدوستی و آرزوگرایی می گرداند. امیرمومنان علی (ع) انبوه داری و فزونخواهی را عین شر و بدی دانسته و آن را زمینه ی انحطاط آدمی معرفی كرده است. در بیانی روشن از امام (ع) چنین وارد شده است: «ثروه المال تردی و تطغی و تفنی.»[14] . بسیاری مال هلاك می كند و سركش می سازد و نیست می گردد. پیشوای موحدان با چنین بیاناتی مردمان را از این مانع سخت در تربیت برحذر داشته و به خیر و صلاح حقیقی رهنمون شده است. (و سئل عن الخیر ما هو؟ فقال: «لیس الخیر ان یكثر مالك و ولدك، ولكن [صفحه 97] الخیر ان یكثر علمك و ان یعظم حلمك و ان تباهی الناس بعباده ربك، فان احسنت حمدت الله و ان اسات استغفرت الله. و لا خیر فی الدنیا الا لرجلین: رجل اذنب ذنوبا فهو یتداركها بالتوبه و رجل یسارع فی الخیرات.»[15] . (و او را از خیر پرسیدند، فرمود:) خیر آن نیست كه مال و فرزندت بسیار شود، بلكه خیر آن است كه دانشت فراوان گردد و بردباری ات بزرگمقدار و بر مردمان سرافرازی كنی به پرستش پروردگار. پس اگر كاری نیك كردی خدا را سپاس گویی و اگر گناه ورزیدی از او آمرزش جویی و در دنیا خیری نبود جز دو كس را: یكی آن كه گناهانی ورزید و به توبه آن گناهان در رسید و دیگری آن كه در كارهای نیكو شتابید.
انبوه داری و فزونخواهی نیز مانعی جدی در تربیت حقیقی آدمی و بستر طغیان و عصیان مردمان است. امیرمومنان علی (ع) در این باره بصراحت فرموده است:
صفحه 94، 95، 96، 97.